Kerkuil Tyto albo

Symbool van Christus

De uil is een nachtvogel, vaak geassocieerd met de dood, rouw en onheil. In veel landen wordt hij verbonden met heksen en tovenaars, die hem in hun toverformules kunnen opnemen of zich zelfs als een uil kunnen verkleden. Hoewel hij vaak een kwalijke reputatie had, kon hij ook tegen onheil beschermen. Hoe dan ook, in fantasieverhalen en sprookjes worden uilen meestal goedgunstig en wijs voorgesteld. 

Omdat hij het daglicht niet kan verdragen en daarom 's nachts zijn eten zoekt, werd de kerkuil een mystiek symbool van Jezus. Jezus hield ook van de duisternis omdat daar de zondaars leefden, die hij wilde bekeren en daar het licht in hun leven brengen. 

Rond het begin van de 16e eeuw werd de uil ook een symbool van zondigheid. De uil die het daglicht schuwt en die geen oren zou hebben, vergeleek men met de zondige mens die de waarheid niet wilde zien of horen. 

Voor de boeddhisten en hindoes is de uil een demonische, ongelukbrengende vogel. In Azië en Arabië ontstond er daardoor een afkeer tegen deze vogels. Er bestond afweertover om zulke kwaadaardige voorspellingen te doorbreken. Zijn zakken binnenstebuiten halen of elk voorwerp uit de kledij nemen moest al volstaan om het onheilspellende gekras van de kerkuil te doen stoppen. Een knoop leggen in een zakdoek of wat zout in het vuur gooien deed een uil eveneens zich koest houden.*

Steenuil Athena Noctua

In Griekse mythologie waren ze geliefd. De uil behoorde toe aan Athene, de godin van wijsheid, en was bijgevolg ook het zinnebeeld van de stad Athene. 

Men weet eigenlijk niet waarom de steenuil verbonden raakte met Pallas Athena (Minerva), maar het dier kreeg hierdoor wel een reputatie van wijsheid. Athena was de godin van de krijgskunst en de vrede en vooral van de wijsheid en de kunst. De steenuil was haar attribuut van Athena. De stad Athene, die in vroeger tijden een andere naam droeg, heeft haar huidige naam trouwens te danken aan haar schutsgoden (Pallas) Athena. Omdat ze heilige beschermelingen van die godin waren, koesterde men steenuiltjes op de burcht van die stad. De nachtvogels vermenigvuldigen er zich zo hard dat de Griekse blijspeldichter Aristophanes (445-388 vC.) schreef dat het er in de buurt moeilijk slapen was vanwege het helse lawaai. 

Lokvogels. Vogelvangers maakten al in de Romeinse tijd handig gebruik van de haat die andere vogels tegenover uilen voelen. Ze namen dode takken of struiken en smeerden die in met wat vogellijm. Op een niet ingesmeerde tak bond men dan een uil vast met een touwtje aan zijn poten. Voor de vangst van roofvogels diende hiervoor een oehoe, voor die van kleine vogeltjes een steenuil. Soms trok men aan het touwtje dat vastzat aan de poot van de uil, zodat de nachtvogel even opsprong en met zijn vleugels klapte, men liet de uil dan 'dansen' zoals men zei.* 

Groene Specht Picus Viridis

Symbool van de liefde

Een dokter heeft berekend dat sommige spechtensoorten ruim 500 keer per dag roffelen. Een roffel duurt tussen de 2,1 en 2,7 seconden en bestaat uit 35 tot 44 harde tikken. De kracht van iedere tik kun je vergelijken met die van een persoon die met een snelheid van 25 km per uur met zijn hoofd tegen een muur aan loopt. 

 

Van oudsher aanzag men de groene specht als een bliksemvogel en een vuurbrenger. Zijn rode veder kapje was niet alleen een teken van de taak die hij op aarde te vervullen had, maar gold ook als vuur symbool. Aangezien na donder en bliksem bakken water uit de hemel vallen, associeerde men de specht eveneens met regen. In een hedendaags Italiaans spreekwoord voorspelt het getik van een specht nog steeds regen. 

 

Symbool van de liefde. De specht pikt met zijn dolkvormige snavel en met veel gezwoeg een kleine boom holte uit tot een veilig nest met kleine invliegopening. Spechten vliegen tijdens de groeiperiode van hun jongen voortdurend aan en af. Dit gaf de indruk dat de specht een bijzonder doorzettingsvermogen had en bijzonder veel liefde betoonde voor zijn gezin. De Nederlandse dichter Jacob Cats vergeleek dit met de vele pogingen van een man om zijn geliefde te veroveren.*

 

 

 

Roek Corvus frugilegus

Zwart als de nacht, met een grote bek, goed georganiseerd en hoogbegaafd, dat is dit gymnasiumklantje onder de vogels. De roek is familie van de kraai, hij houdt van gezelschap en rumoer. De meeste mensen zien hem liever gaan dan komen. Roeken eten vaak het zaaigoed van het land, wat hen duur kwam te staan. In het verleden zijn roeken vervolgd om vermeende 'kwaaden eighenschappen'. Gedode roeken werden vaak opgehangen in een poging andere roeken af te schrikken.* 

Pauw Pavo cristatus

Symbool van het Al 

In de Griekse mythologie kreeg de pauw zijn ‘ogen’ op zijn staart, van Argus, een reus met 100 ogen verspreidt over zijn lichaam, waarvan er nooit minder dan de helft sliepen. Een mythe vertelt dat Hera Io, de geheime minnares van haar echtgenoot, in de gedaante van een witte koe liet opsluiten in een grot en liet bewaken door Argus. Zeus kreeg medelijden met zijn geliefde en stuurde boodschapper Hermes erop uit om Io te bevrijden. Hermes slaagde hierin door de 100 ogige reus verhaaltjes te vertellen waardoor de reus in slaap viel. Zo kon hij de reus doden en Io bevrijden. Hera werd daarop zo woedend op Argus dat ze al zijn ogen uitplukte en die plaatste op de staart van haar lievelingsdier, de pauw.

De pauw kan het symbool zijn van totaliteit, het hemelse, het Al, omdat hij alle kleuren van de regenboog verenigt in zijn ontplooide staart. Hij symboliseert het wezen van alle manifestaties, want ze verschijnen en verdwijnen even vlug als het openplooien en dichtvouwen van een pauwenstaart.*

Zwarte kraai Corvus corone

Symbool van zondaars,

Deze symboliek komt onder meer voort uit het feit dat raven / kraaien op het galgenveld de ogen van terechtgestelden uitpikten. Ook de rauwe schreeuw van een kraai aanzag men als de vreesaanjagende stem van de zondaar die zijn zonden bekende. Anderzijds duidde voor de Romeinen hun roep ‘Cras! Cras!’ (Latijn voor morgen) op de toekomst. Het christendom zag hier ook de symboliek van de zondaar in, omdat een zondaar zijn bekering steeds maar uitstelt tot morgen.

Kraaien voorspelden niet alleen maar onheil, het waren ook goede weersvoorspellers. Was er storm of onweer op komst, dan liepen kraaien heen en weer op het strand en dompelden ze af en toe hun kop in het water. Verzamelden ze zich in de herfst al krassend dan kon men regen verwachten. Als kraaien in de winter niet riepen, dan zou het blijven vriezen.*

Europese ijsvogel Alcedo Atthis

Symbool van vernieuwing in de natuur,

Een ijsvogel in mythologische scenes en winterlandschappen staat symbool voor de vernieuwing in de natuur, voor de lente. 

In de middeleeuwen golden ijsvogels als krachtige vogels. De adel en de hogere burgerij hadden de gewoonte een dode ijsvogel te bewaren in zijden omhulsels met 5 gouden ringen om de nek gehangen of zorgvuldig weggeborgen in een soms kunstig bewerkt kistje. Het bezit van z'n amulet verzekerde geluk, welstand en vermeerdering in rijkdom en eer. 

Men verwerkte ijsvogelveren en ijsvogelmagen in talismans, als afweermiddel tegen blikseminslagen. Een ijsvogelhart droeg men soms als ketting om onheil af te wenden. Gemummificeerde ijsvogels aanzag men als degelijk afweermiddel tegen nachtelijke insecten. Volgens Zwitserse geleerde Conrad Gesner (1516-1565) werd een huis waarin ijsvogels nestelden, gespaard van de bliksem. Die bewering was wel goedkoop, want ijsvogels nestelen niet in huizen. 

Weerhaan; In Frankrijk en Engeland kende men ooit de gewoonte om van de ijsvogel een soort weerhaantje te maken. Men hing de geprepareerde ijsvogel aan een draadje met zijn uitgestrekte vleugels keurig in balans. Omdat hij zijn snavel altijd naar de wind keerde gaf hij de windrichting aan.* 

Grote zilverreiger Ardea alba

Symbool van zuiverheid, zondeloosheid

Door zijn witte veren aanzag men de zilverreiger (en kleine zilverreiger) als een symbool van zuiverheid en zondeloosheid.

Athena, de Griekse godin van de wijsheid, had een reiger als een van haar goddelijke boodschappers. De reiger wijdde men ook aan Poseidon, de god van de zeeën en de waters.

Omdat reigers uitstekende vissers zijn, geloofde men vroeger dat ze met hun poten in het water stonden en op die wijze vissen aantrokken die hierin een lokaas meenden te herkennen.

De Nederlandse taal kent nog een paar volkse uitdrukkingen waarin de reiger in een negatieve connotatie voorkomt; Schijten als een reiger; diarree hebben Zo mager als een reiger; zeer mager zijn.*

Vlaamse gaai Garrulus glandarius 

Symbool van praatzucht

Gaaien hebben van oudsher de reputatie praatzieke vogels te zijn. Ze zouden naar elke vogel krijsen die ze voorbijvliegen en hun jongen in het nest al leren praten. De wetenschappelijke naam van de gaai (Garrulus) betekent ‘praatziek’ of ‘luidruchtig’ wat op de reputatie van de vogel wijst.

In Frankrijk bestond het geloof dat een gaaiwijfje z’n 7 tot 8 aanbidders had. Het gaaiwijfje gaf zich dan het mannetje dat haar het eerst kon inhalen.

Gaaien zijn typische alleseters. Eiken zijn afhankelijk van gaaien voor de verspreiding van hun eikels. De vogel legt her en der een wintervoorraadje aan met eikels, maar vergeet soms de plekjes waar hij die heeft verstopt. Op dergelijke stapelplaatsen kunnen nieuwe eiken groeien. Vandaar dat men de gaai weleens ‘de grootste bosbouwer’ noemt.*

Ekster Pica pica

Symbool van de diefstal

In China brengt de ekster geluk. Wie de vogel doodt, mag een verschrikkelijk ongeluk verwachten. In Europa is het een slecht teken een ekster te doden, wat enigszins verrast omdat de ekster er doorgaat voor de vogel van de duivel. Het is bijzonder ongunstig om een ekster in zijn eentje te zien. Wie een hele vlucht opmerkt, moet zich zorgen maken want dan beramen ze allicht een snood plan. Een koppel eksters is dan weer een gunstig voorteken en 1 ekster op een dak beschermt het huis. 

Dat de ekster in het Westen algemeen gekend is als een dief, steunt wellicht op het feit dat de vogel allerlei glanzende voorwerpen rooft en ze dan verstopt. De oude Grieken gaven de spotnaam 'ekster' aan vrouwen die in de tweede en derde maand van hun zwangerschap behept waren door een ziekelijke lust om te stelen. De oude Germanen bestraften ook geen zwangere dieveggen, wellicht om die reden. In de medische wereld heet zwangerschapslust nog steeds pica gravidarum, dat wilt zeggen zwangerschapsekster. 

Eksters als toverdieren. Een steen uit een eksternest zou iemand onzichtbaar kunnen maken of sloten openen. Men wiste een vuurwapen met het bloed van een ekster af, om het trefzeker te maken. Zigeuners maakten een tovermiddel klaar met veren van eksters om haat en onwil bij de echtgenote te scheppen.* 

  _

* Bron; Historia Naturalis; de Avibus, vogels in de cultuur.

Het heel grote vogelboek.

Op zoek naar het onbekende.